Lokalizacja kontroli bólu a zmęczenie u pacjentów z chorobą nowotworową na różnych etapach leczenia
Abstrakt
CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest ukazanie wzajemnych powiązań między bólem a zmęczeniem towarzyszącym chorobie nowotworowej na różnych etapach leczenia onkologicznego.
PROBLEM I METODY BADAWCZE: Podstawowym problemem jest ustalenie charakteru zależności między umiejscowieniem kontroli bólu a odczuwanym zmęczeniem u pacjentów ze zdiagnozowaną chorobą nowotworową leczonych przyczynowo i objawowo. Badania zostały przeprowadzone na grupie 80 pacjentów chorych onkologicznie: 40 leczonych przyczynowo i 40 leczonych objawowo. W badaniach zastosowano: Kwestionariusz Przekonań na Temat Kontroli Bólu S. Skevington oraz Kwestionariusz Skumulowanego Zmęczenia R. Kosugo.
PROCES WYWODU: W pierwszej części artykułu został podkreślony subiektywny i wielowymiarowy charakter bólu oraz trudności w jego ocenie. Uwzględniając wpływ procesów poznawczych na doznania bólowe, szczególne znaczenie przypisuje się poczuciu kontroli, które można przedstawić rozwojowo na kontinuum od poczucia kontroli zewnętrznej do wewnętrznej. W drugiej części artykułu zostało opisane zmęczenie, które należy do najczęściej zgłaszanych objawów przez pacjentów na różnych etapach leczenia choroby nowotworowej, niezależnie od jej charakteru i lokalizacji.
WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Analiza przeprowadzonych badań wykazała, że u osób leczonych przyczynowo na oddziale onkologicznym wewnętrzne umiejscowienie kontroli bólu koreluje ujemnie ze zmęczeniem ogólnym, niepokojem o swoje możliwości oraz symptomami fizjologicznymi zmęczenia. Natomiast u pacjentów leczonych objawowo koreluje ujemnie z przeciążeniem psychicznym. Z kolei zewnętrzna kontrola bólu związana z wpływem lekarzy wykazuje dodatni związek z niepokojem o swoje możliwości, zarówno u pacjentów leczonych przyczynowo, jak i objawowo.
WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Badania własne podkreślają rolę umiejscowienia kontroli bólu w wyjaśnieniu poczucia zmęczenia towarzyszącego chorobie nowotworowej. Można zaobserwować, że wewnętrzna kontrola bólu obniża prawdopodobieństwo pojawienia się zmęczenia, natomiast zewnętrzna kontrola przypisywana wpływowi lekarzy nasila objawy chronicznego zmęczenia u pacjentów onkologicznych leczonych przyczynowo i objawowo.
Bibliografia
Basińska, M. i Andruszkiewicz, A. (2014). Lokalizacja kontroli bólu a strategie radzenia sobie z bólem przewlekłym u pacjentów leczonych z powodu raka płuc i raka jelita grubego. Psychoonkologia, 18(2), 43‑50.
Beier, M.E. i Ackerman, P.L. (2003). Determinants of healthknowledge: an investigation of age, gender, abilities, personality and interests. Journal of Personality and Social Psychology, 84, 439‑448.
Bennett, R.M. (2002). Nowe koncepcje w neurobiologii bólu przewlekłego – nieprawidłowe przetwarzanie informacji czuciowej w fibromialgii. Ból, 3(1), 12‑25.
Buss, T. (2008). Wybrane metody zwalczania zmęczenia w przebiegu choroby nowotworowej. Medycyna Paliatywna w Praktyce, 2, 4, 148‑154.
Cella, D., Davis, K., Breitbart, W. i Curt, G. (2001). Fatigue Coalition. Cancer – related fatigue prevalence of proposed diagnostic criteria in a United States sample of cancer survivors. Journal of Clinical Oncology, 19, 3385‑3391.
Chojnacka‑Szawłowska, G. (2009). Zmęczenie a zdrowie i choroba. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Curt, G.A., Breitbart. W.S., Cella, D. i in. (2000). Impact of cancer‑related fatigue on the lives of patients: New findings from Fatigue Coalition. Oncologist, 5, 353‑360.
de Walden‑Gałuszko, K. (1996). U kresu. Gdańsk: Wydawnictwo Medyczne MAKmed, 372‑386.
de Walden‑Gałuszko, K. (2011). Psychoonkologia w praktyce klinicznej. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 30‑31.
Dobrogowski, J. i Kuś, M. (1996). Patofizjologia bólu. W: J. Dobrogowski, M. Kuś, K. Sedlak i J. Wordliczek, Przewodnik lekarza‑praktyka. Warszawa: PWN.
Dolińska‑Zygmunt, G. (2000). Podmiotowe uwarunkowania zachowań promujących zdrowie. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Dorfmuller, M. i Dietzfelbinger, H. (2009). Psychoonkologia. Diagnostyka. Metody terapeutyczne. Wrocław: Elsevier Urban & Partner.
Drwal, R.Ł. (1995). Adaptacja kwestionariuszy osobowości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Fishbain, D.A., Cole, B., Culter, R.B., Lewis J., Rosomoff, H.L. i Rosomoff, R.S. (2003). Is Pain Fatiguing? A Structured Evidence‑Based Review. Pain Medicine, 4(1), 51‑62.
Grabińska, K., Szewczyk‑Cisek, I., Hernik, P., Mykała‑Cieśla, J. i Kaziród, D. (2011). Problemy i potrzeby psychosocjalne pacjentów poddanych chemioterapii onkologicznej. Psychoonkologia, 2, 39‑47.
Heszen, I. i Sęk, H. (2007). Psychologia zdrowia. Warszawa: PWN. Heszen‑Niejodek, I. (1992). Lekarz i pacjent. Badania psychologiczne. Kraków: Universitas.
Hock, R.R. (2005). 40 prac badawczych, które zmieniły oblicze psychologii. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Hoffman, A.J., Given, B.A., Eye von, A., Gift, A.G. i Given, Ch.W. (2007). Relationships among Pain, Fatigue, Insomnia and Gender in Persons with Lung Cancer. Oncology Nursing Forum, 34(4), 785‑792.
Jacobson, P.B., Donovan, K.A, Vadaparamil, S.T. i Small, B.J. (2007). Systematic Review and Meta‑Analysis of Psychological and Activity‑Based Interventions for Cancer Related Fatigue. Health Psychology, 26, 660‑667.
Janowski, K. (2006). Osobowościowe uwarunkowania radzenia sobie ze stresem łuszczycy. Lublin: Wydawnictwo Polihymnia Sp. z o.o.
Juczyński, Z. (1997). Psychologiczne wyznaczniki zachowań zdrowotnych na przykładzie badań osób dorosłych. W: J. Łazowski i G. Dolińska‑Zygmunt (red.), Ku lepszemu funkcjonowaniu w zdrowiu i chorobie. Wrocław: Akademia Wychowania Fizycznego, 285‑291.
Juczyński, Z. (2001). Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Juczyński, Z. (2002). Zmaganie się z przewlekłym bólem. W: I. Heszen‑Niejodek (red.), Teoretyczne i kliniczne problemy radzenia sobie ze stresem. Poznań: Stowarzyszenie Psychologia i Architektura.
Kościelak, R. (2010). Poczucie umiejscowienia kontroli i przekonania o własnej skuteczności w zdrowiu i chorobie. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Krawczyk, A. (2012). Osobowościowe uwarunkowania przewlekłego zmęczenia. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Krawczyk, A. (2013). Zmęczenie i strategie zmagania się z chorobą nowotworową na różnych etapach leczenia. Sztuka Leczenia, 1‑2, 21‑30.
Krawczyk, A. (2015). Kontrola bólu u pacjentów z chorobą nowotworową leczonych przyczynowo i objawowo. Psychoonkologia, 19(1), 12‑18.
Krzakowski, M. (red.). (2006). Onkologia kliniczna. T. 2. Warszawa: Borgis.
Leppert, W. (2005). Kliniczna ocena bólu w chorobie nowotworowej. Twój Magazyn Medyczny, X, 5(154), 34‑40.
Marcinkowska‑Bachlińska, M. i Małecka‑Panas, E. (2006). Poczucie kontroli i strategie radzenia sobie z emocjami i dolegliwościami u chorych na chorobę refluksową. Przewodnik lekarza, 9, 83‑90.
Melzack, R. i Wall, P.D. (2006). Tajemnica bólu. Kraków: Wydwnictwo WAM.
Mock, V., Atkinson, A., Barsevick, A.M. i in. (2000). NCCN Practice Guidelines for Cancer‑Related Fatigue. Oncology, 14, 151‑161.
Newell, S., Sanson‑Fisher, R.W., Girgis, A. i Bonaventura, A. (1998). How well do medical oncologists perception reflect their patients reported physical and psychosocial problems? Data from a survey of five oncologists. Cancer, 83, 1640‑1651.
Norman, P. i Bennet P. (1996). Health locus of control. W: M. Conner i P. Norman (red.), Predicting health behavior. Buckingham‑Philadelphia: Open University Press, 62‑94.
Ogińska‑Bulik, N. i Juczyński, Z. (2008). Osobowość stres a zdrowie. Warszawa: Difin.
Ortenburger, D. (2003). Psychofizjologiczne uwarunkowania bólu i jego leczenia. Częstochowa: WSP.
Portenoy, R.K. i Itri, L.M. (1999). Cancer‑related fatigue: guidelines for evaluation and management. The Oncologist, 4, 1‑10.
Pyk, M., Michno, M. i Nowak‑Szymańska, M. (2003). Zmęczenie, ból, lęk i depresja u chorych onkologicznych. Kielce: Studia Medyczne Akademii Świętokrzyskiej, t. 1.
Pyszora, A. (2008). Efektywność fizjoterapii stosowanej u pacjentów cierpiących z powodu zmęczenia związanego z chorobą nowotworową. Medycyna Paliatywna w Praktyce, 2(4), 164‑168.
Rzepka, K. i Nowicki, A. (2010). Zespół zmęczenia u chorych na raka piersi. Współczesna Onkologia, 14(5), 321‑325.
Smets, E.M., Garssen, B., Bonke, B. i De Haes, J.C. (1995). The multidimensional fatigue inventory (MFI) psychometric qualities of an instrument to assess fatigue. Journal of Psychosomatic Research, 39(5), 315‑325.
Szmigielska, B. (1996). Skala Poczucia Kontroli u Dzieci Przedszkolnych – SPK-DP. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Thorn, B.E. (2004). Cognitive therapy for chronic pain: A step‑by‑step guide. New York: The Guilford Press.
Turk, D.C. i Monarch, E.S. (2002). Biopsychological perspective on chronic pain. W: D.C. Turk i R.J. Gatchel (red.), Psychological approaches to pain management. New York: The Guilford Press, 3‑29.
Vogelzang, N., Breitbart, W., Cella, D. i in. (1997). Patient caregiver and oncologist perceptions of cancer‑related fatigue: results of tripart assessment survey. Seminars in Hematology, 2, 4‑12.
Wallston, K.A. i Wallston B.S. (1982). Who is responsible for your health. The construct of health locus of control. W: G. Sanders i J. Suls (red.), Social Psychology of Health and Illness. Hillsdale N.J.: Lawrence Erlbaum & Associates, 65‑95.
Weis, J., Tomaszewki, K.A., Hammerlind, E. i in. (2017). International Psychometric Validation of an EORTC Quality of Life Module Measuring Cancer Related Fatigue (EORTC QLQ-FA12). Journal of the National Cancer Institute, 109(5). Pozyskano z: https://doi.org/10.1093/jnci/djw273.
Younger, J., Marsh, K.J. i Grap, M.J. (1995). The relationship of health locus of control and cardiac rehabilitation to mastery of illness‑related stress. Journal of Advanced Nursing, 22, 294‑299.
Zielińska‑Więczkowska, H. i Betłakowski J. (2010). Jakość życia pacjentów z chorobą nowotworową poddanych chemioterapii. Wspólczesna Onkologia, 14, 276‑280.
Życińska, J., Januszek M., Kudłacik M. i Pawlak A. (2016). Ocena właściwości psychometrycznych polskiej wersji Brief Fatigue Inventory wśród chorych z rozpoznaniem nowotworu płuca. Psychoonkologia, 20(2), 75‑83.
Copyright (c) 2017 Horyzonty Wychowania
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Uwagi dotyczące praw autorskich
Autorzy publikujący w tym czasopiśmie wyrażają zgodę na następując warunki:
- Autorzy zachowują prawa autorskie, przyznając czasopismu prawo do pierwszej publikacji swojego tekstu jednocześnie zarejestrowanego pod numerem licencji CC BY-ND, która pozwala innym na korzystanie z tego tekstu z uznaniem autorstwa tekstu oraz pierwotnej publikacji w tym czasopiśmie.
- Autorzy proszeni są o nawiązywanie odrębnych, dodatkowych porozumień wynikających z umowy, dotyczących dystrybucji opublikowanej w czasopiśmie wersji tekstu nie na prawach wyłączności (np. opublikowanie go w repozytorium instytucji lub w innym czasopiśmie), z potwierdzeniem pierwszej publikacji w tym czasopiśmie.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
