Rzeczywistość narracji a fikcyjność osoby
Abstrakt
Cel naukowy: Celem niniejszego artykułu jest krytyczne omówienie zaproponowanego przez D. Dennetta funkcjonalno-eliminatywistycznego ujęcia osoby (jaźni), w którym jest ona zredukowana do abstrakcyjnego środka narracyjnej ciężkości, analogicznie do środka ciężkości ciała w fizyce. Wynikiem wspomnianej eliminacji jest teza o iluzoryczności jaźni. O ile w potocznym rozumieniu osoby to ona właśnie jest autorem opowiadań, tak narracyjny środek ciężkości jest tworzony przez opowiadania – czy to zasłyszane od innych, czy powtarzane przez niego samego dla siebie samego.
Problem i metody badawcze: W opracowaniu poddano filozoficznej analizie Dennetta heterofenomenologiczną koncepcję osoby (jaźni), negującej „rzeczywistość” subiektywnych (pierwszoosobowych) doświadczeń. Dostępnymi z perspektywy trzecioosobowej korelatami subiektywnych stanów (o których mówią narracje w pierwszej osobie) mogą być należące do osoby wzorce aktywności neuronalnych jej mózgu. Celem ujaśnienia wywodu na temat eliminacji subiektywnej jaźni wskazano na przykłady komputerów tworzących opowiadania.
Proces wywodu: Niniejsze opracowanie zwraca uwagę na trudności wyłaniające się przy funkcjonalno-eliminatywistycznych redukcjach osoby, zwłaszcza na słabe punkty analogii: środek ciężkości w teoriach w fizyce versus abstrakcyjnego środka narracyjnej ciężkości w antropologii filozoficznej.
Wyniki analizy naukowej: Wyniki analizy wskazują na teoretyczne braki w heterofenomenologii, gdy chodzi o podanie przekonywującego uzasadnienia tezy o iluzoryczności jaźni oraz o tym, że jest ona jedynie wiązką narracji.
Wnioski, innowacje, rekomendacje: Na nowo należy zadać pytania: Kto ulega większej iluzji? My z naszym potocznie ujętym poczuciem bycia autorami narracji, czy też Dennett stwierdzający, iż można się obejść bez uwzględniania subiektywności, jedności i tożsamości takiego autora? Na ile Dennett wyjaśnia świadomość osoby, jej tożsamości i jedności? Dlaczego społecznie zakorzeniona, potocznie ujmowana osoba ma być ontologiczną fikcją, iluzją? Rekomendacja do dalszych badań brzmi: Zagadnienia związane z osobą i tworzonymi przez nią opowiadaniami (bądź po dennetowsku „opowiadaniami, które ją tworzą”) domaga się dzisiaj rozpatrywania z różnych perspektyw: od psychologii, socjologii, neurologii, nauki o sztucznej inteligencji, po filozofię.
Bibliografia
Barresi, J. (1999). On Becoming a Person. Philosophical Psychology, 12(1), 79-98.
Beetz, J. (2015). E=mc2: Physik für Höhlenmenschen. Berlin: Springer‑Verlag.
Bremer, J. (2005). Jak to jest być świadomym. Analityczne teorie umysłu a problem neuronalnych podstaw świadomości. Warszawa: IFiS PAN.
Bremer, J. (2016). Neuronaukowy i potoczny obraz osoby w kognitywistyce. Kraków: Wydawnictwo WAM; Akademia Ignatianum.
Bremer, J. (2017). Soul or Mind? Some Remarks on Explanation in Cognitive Science. Scientia et Fides, 5(2), 39-70.
Dennett, D.C. (1991). Consciousness Explained. Boston: Little, Brown and Company. (Polskie tłumaczenie: Dennett, D.C. (2016). Świadomość. Kraków: Copernicus Center Press. Tłum.
E. Stokłosa, redakcja naukowa i posłowie M. Miłkowski).
Dennett, D.C. (1992). The Self as a Center of Narrative Gravity. W: F.S. Kessel, P.M. Cole i D.L. Johnson (red.), Self and Consciousness: Multiple Perspectives. Hillsdale (NY): Lawrence Erlbaum Associates, 103-115.
Dennett, D.C. (1998). Brainstorms: Philosophical Essays on Mind and Psychology. Cambridge (MA): The MIT Press.
Geddes, L. (1911). Person. W: The Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. Pozyskano z: http://www.newadvent.org/cathen/11726a.htm (dostęp: 13.12.2017).
Jozuka, E. (2016). A Japanese AI Almost Won a Literary Prize: The Short‑Form Novel Hints at a Computer’s Desire to Acquire Selfhood. Motherboard, March 24. Pozyskano z: https://motherboard.vice.com/en_us/article/wnxnjn (dostęp:05.01.2017).
Krause, F.E., Kerstin, R. i Rohlfing, K.J. (2014). Ich oder Du? Die Therapie der pronominalen Umkehr bei Autismus‑Spektrum‑Störung. Logos, 22(1), 4-15.
Mele, A.R. (1997). Real Self‑Deception. Behavioral and Brain Sciences, 20(1), 91-136.
Moskowitz, C. (2014). Higgs Boson Looks “Standard,” but Upgraded LHC May Tell a Different Tale. Scientific American. July 26. Pozyskano z: https://www.scientificamerican.com/article/higgs‑boson‑looks (dostęp: 02.01.201)
Nagel, T. (1997). Jak to jest być nietoperzem? W: T. Nagel, Pytania ostateczne, tłum. A. Romaniuk. Warszawa: Fundacja „Aletheia”, 203-219.
Copyright (c) 2018 Józef Bremer SJ
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Uwagi dotyczące praw autorskich
Autorzy publikujący w tym czasopiśmie wyrażają zgodę na następując warunki:
- Autorzy zachowują prawa autorskie, przyznając czasopismu prawo do pierwszej publikacji swojego tekstu jednocześnie zarejestrowanego pod numerem licencji CC BY-ND, która pozwala innym na korzystanie z tego tekstu z uznaniem autorstwa tekstu oraz pierwotnej publikacji w tym czasopiśmie.
- Autorzy proszeni są o nawiązywanie odrębnych, dodatkowych porozumień wynikających z umowy, dotyczących dystrybucji opublikowanej w czasopiśmie wersji tekstu nie na prawach wyłączności (np. opublikowanie go w repozytorium instytucji lub w innym czasopiśmie), z potwierdzeniem pierwszej publikacji w tym czasopiśmie.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
