Macierzyństwo w świetle korespondencji Karoliny Teresy z Radziwiłłów Jabłonowskiej do matki Anny z Sanguszków Radziwiłłowej

Słowa kluczowe: macierzyństwo, dzieciństwo, edukacja, XVIII wiek

Abstrakt

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest omówienie procesu wychowania szlacheckich dzieci i wskazanie najważniejszy etapów ich rozwoju i źródeł wiedzy, którymi posiłkowano się, kierując rozwojem najmłodszych. Jako egzemplifikację wykorzystano korespondencję Karoliny Teresy z Radziwiłłów 1. voto Sapieżyny 2. voto Jabłonowskiej (zm. 1765).


PROBLEM I METODY BADAWCZE: Zachowana korespondencja stanowi wyjątkowe i – co najistotniejsze – rzadkie źródło, pozwalające poddać analizie sposoby przygotowywania się do narodzin kolejnych dzieci i opieki nad nimi, proces wychowania, troskę o zdrowie, a także radzenie sobie z bólem i niemocą po stracie najmłodszych członków rodziny. Artykuł oparty jest na analizie wskazanej korespondencji i zestawieniu jej z dotychczasowymi ustaleniami badawczymi dotyczącymi procesu wychowania w epoce nowożytnej.


PROCES WYWODU: Zachowana korespondencja ujęta została w układzie problemowym, począwszy od wskazania największych obaw związanych z macierzyństwem, poprzez najistotniejsze działania podejmowane w celu ochrony i wychowania dzieci, po ujęcie zagadnienia śmierci nieletnich w szlacheckim domu.


WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Zachowany materiał źródłowy stanowi wyjątkowy przykład tak skrupulatnej, pełnej i wieloaspektowej relacji dotyczącej osiemnastowiecznego macierzyństwa. Daje on możliwość prześledzenia elementów związanych z założeniem i utrzymaniem rodziny – od relacji dotyczących kolejnych okresów ciąży, po narodziny dzieci i pierwsze lata ich rozwoju, ujawnia też niepokoje, z którymi radzić musiała sobie młoda matka, i wskazuje na newralgiczne okresy rozwoju dzieci.


WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Zaprezentowany materiał źródłowy pozwala na szerokie ujęcie przedstawionego zjawiska. Przeprowadzone badania pogłębiają wiedzę o specyfice rodziny osiemnastowiecznej, a przede wszystkim o kwestii dojrzewania i wychowania dzieci widzianej z matczynej perspektywy. Dają również szerokie możliwości do dalszych analiz porównawczych.

Biogram autora

Anna Penkała-Jastrzębska, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Wydział Nauk Humanistycznych. Instytut Historii

2012 -2016 studia doktoranckie na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie.

2016 rok - obrona rozprawy doktorskiej pod tytułem „Panieńskie ochędóstwo”. Kwestie posagowe i wienne w małżeństwach szlachty województwa krakowskiego w czasach saskich. Praca dotyczyła problematyki majątkowych aspektów zawierania małżeństw z rodzin szlacheckich, ze szczególnym uwzględnieniem dawnego województwa krakowskiego i została przygotowana pod kierunkiem prof. dr hab. Bożeny Popiołek.

Granty i prace badawcze:

 2016r. – 2019r. Realizacja grantu badawczego nr rej. 2015/19/B/HS3/01797 sfinansowanego ze środków z Narodowego Centrum Nauki pt.  Dobrodziejki i klienci. Specyfika patronatu kobiecego i relacji klientalnych w czasach saskich (wykonawca).

2018-2021 - realizacja grantu Friedrich-Christian-Lesser-Kolleg Stiftung and the Friedrich Schiller University Jena

Monografie

Panieńskie ochędóstwo”. Kwestie posagowe i wienne w małżeństwach szlachty województwa krakowskiego w czasach saskich, LIBRON, Kraków 2016 ISBN: 978-83-65705-20-4

„Przeciw prawu, tradycji i obyczajowi”. Sprawy procesowe szlacheckich małżeństw w  księgach sądów grodzkich z terenu województwa krakowskiego w czasów saskich [w druku]

[+] Kilkanaście publikacji dotyczących hisotrii kobiet w Rzeczypospolitej XVIII wieku, intercyz przedślubnych, kultury materialnej

Bibliografia

Bibliografia

Źródła Rękopiśmienne:

Archiwum Główne Akt Dawnych

Archiwum Radziwiłłów dział V, nr 13898, część I, II, III, IV, V, VI

Starodruki:

Jabłonowska A., Ustawy Powszechne Dla Dobr Moich Rządcow: Podług Exemplarza drukowanego przeszłego roku w Siemiatyczach za rozkazem J. O. Xiężny Jabłonowskiey, Woiewodziny Bracławskiey. T 1-7, Siemiatycze 1783–1785.

Jabłonowska A., Porządek robot miesięcznych ogrodnika na cały rok wypisany y na miesiące podzielony, Siemiatycze 1786.

Opracowania:

Bartoszewicz J. (1881). Anna z Sapiehów Jabłonowska. Studia historyczne i literackie. 3, s. 335-345.

Berger- Mayerowa J. (1962 - 1964). Anna Jabłonowska. W: Polski Słownik Biograficzny, X, z. 45, Wrocław- Warszawa – Kraków: Polska Akademia Nauk.

Bergerówna J., (1936). Księżna Pani na Kocku i Siemiatyczach: działalność gospodarcza i społeczna Anny z Sapiehów Jabłonowskiej, Lwów: Towarzystwo Naukowe.

Chorobińska- Misztal A., (1968). Siemiatycze jako ośrodek eksperymentów gospodarczych, społecznych i kulturalnych w II połowie XVIII wieku, Katowice: Praca doktorska. Uniwersytet Śląski w Katowicach. Wydział Humanistyczny.

Chrobińska-Misztal A., (1978). Z dziejów Siemiatycz drugiej połowy XVIII wieku: działalność reformatorska Anny Jabłonowskiej, Białystok; Białostockie Towarzystwo Naukowe.

Ciupińska B., Ryś J., (2011). Rodzina szlachecka jako miejsce wychowania i szkolenia wojskowego w okresie staropolskim, Wychowanie w Rodzinie, 1, 39-51.

Delimata- Proch M., (2015). Ciąża, poród oraz połóg w świetle polskich ksiąg cudów i łask (od średniowiecza do XVIII w.). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 63 (3), 433-449.

Gałaj-Dempniak R., (2010). Choroba i śmierć szlachty w świetle pamiętników i utworów literackich okresu XVI-XVII wieku. W: D. K. Chojecki, E. Włodarczyk (red. ) Choroba i śmierć w perspektywie społecznej w XIII-XXI wieku, (ss. 69-93). Warszawa: DiG.

Holt M. P. (1984). Patterns of Clientèle and Economic Opportunity at Court during the Wars of Religion: The Household of François, Duke of Anjou. French Historical Studies. 13, (3), s. 305-322.

Jakuboszczak A., (2014). Matka–córka–siostra. O prywatności i intymności w kobiecych relacjach w świetle korespondencji wielkopolskich rodzin szlacheckich. W: Kostkiewicz T. (red.) Publiczne, prywatne intymne w kulturze XVIII wieku (ss. 147-160), Wrocław: Wydawnictwo UE.

Kabacińska-Łuczak K. (2012). Codzienność dziecięca w świetle wybranych pamiętników osiemnastowiecznych. W: Kula E., Pękowska M. (red.), Virginibus puerisque, T. 2 Z zagadnień wychowania i opieki nad dzieckiem w XVIII-XX wieku (ss. 249-266). Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.

Kabacińska-Łuczak K., (2009). Kłopoty w wychowaniu małych dzieci w świetle wybranych pamiętników osiemnastowiecznych. W: Cywińska M. (red) Sytuacje trudne w życiu dziecka (ss. 121-134) Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Kalas R.J., (1992). Marriage, Clientage, Office Holding, and the Advancement of the Early Modern French Nobility: the Noailles Family of Limousin. The Sixteenth Century Journal. 27, (2) s. 365-383.

Karkucińska W., (2000). Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676–1746). Działalność gospodarcza i mecenat. Warszawa: Semper.

Kettering S., (1989). Patronage and Kinship in Early Modern France. French Historical Studies.. 16, (2), s. 408-435.

Kicińska U., (2013). Wzorzec szlachcianki w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII wieku, Warszawa: DiG.

Konarski K., (1918). Anna Jabłonowska reformatorka życia społecznego w Polsce w XVIII w., Warszawa: Biblioteka Historyczna.

Lanza J. M., (2008). After father's death: Authority and conflict in the eighteenth-century French household. The History of the Family. 13, s. 71-84.

Liedke M., (2008). Strategie małżeńskie magnaterii w Wielkim Księstwie Litewskim w dobie wczesnonowożytnej. Problemy badawcze. W: Kuklo C. (red.), Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze (ss. 59-74), Warszawa: DiG.

Lubamersky L., (1999). Women and Political Patronage in the Politics of the Polish-Lithuanian Commonwealth. The Polish Review, 44, (3) s. 259-275.

Lubczyński M., (2008). Małżeństwa Wielopolskich w drugiej połowie XVII wieku i ich wpływ na pozycję społeczno-majątkową rodziny. W: Kuklo C., (red.) Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze (ss. 107-137). Warszawa: DiG.

Łukasiewicz D., (1995) Wojna kobiet. Śmierć kobiet i dzieci w XVIII–XIX wieku. W: Miluska J, Pakszys E., (red.) Humanistyka i płeć, t. 1: Studia kobiece z psychologii, filozofii i historii, Poznań: Wydawnictwo UAM.

Markiewicz M., (2004). Badania mentalności na podstawie korespondencji czasów saskich. W: Rok B., Wolański F., (red.) Staropolski ogląd świata. Materiały z konferencji, Wrocław 23–24 października 2004. Prace Historyczne 36, (ss. 181-194). Wrocław: Instytut Historyczny

Uniwersytetu Wrocławskiego;Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii.

Mroczek K., (1978). Tytulatura w korespondencji staropolskiej jako problem stosunku między nadawcą a odbiorcą. Pamiętnik Literacki, 2, s. 127–148.

Muszyńska A., (2013). Zosia Sieniawska (1699—1771) w listach do ojca. Wieki Stare i Nowe. 5(10), s. 39-48.

Orzeł J., (2011). Edukacja szlachcica – ideały i postulaty w staropolskim piśmiennictwie pedagogicznym. Kultura i Edukacja. 2, s. 60–75.

Penkała A., (2016). Kwestie posagowe i wienne w małżeństwach szlachty województwa krakowskiego w czasach saskich, Kraków: LIBRON.

Pielas J., (2001). Społeczne i majątkowe aspekty małżeństw w rodzinie zamożnej szlachty w XVII w. na przykładzie Oleśnickich herbu Dębno. W: Suchojad H., (red.) Wesela, chrzciny, pogrzeby. Kultura życia i śmierci (ss. 127-136), Warszawa: Semper.

Popiołek B., (1998). Na marginesie ważnych spraw, Listy kobiece epoki saskiej W: Jamrożek W., Żołądź- Strzelczyk D., (red.) Rola i miejsce kobiet w edukacji i kulturze polskiej, (ss. 89 – 102). Poznań: Wydawnictwo UAM.

Popiołek B., (2001). Za szczęście de mariée być liczą…” – małżeńskie dole i niedole w epoce saskiej. W: Lesniak F., (red.) Podróże po historii. Studia z dziejów kultury i polityki europejskiej ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Grzybowskiemu, (ss. 256-267), Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie.

Popiołek B., (2007). Małżeńskie perypetie Sapiehów w czasach saskich. W: Stępnik K. (red.) Sapiehowie epoki Kodnia i Krasiczyna, (ss. 405–411). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Popiołek B., (2008). Przyjaciel domowy, Żona moja najmilsza…” – wizerunek kobiety w świetle staropolskich testamentów z XVII i XVIII wieku W: Maciejewska I., Stasiewicz K., (red.) Kobieta epok dawnych w literaturze, kulturze i społeczeństwie (ss. 282-293). Olsztyn: Littera.

Popiołek B., (2008). Rodzina szlachecka w świetle testamentów z XVII i XVIII wieku W: Kuklo C., (red.) Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, (ss. 139-152). Warszawa: DiG.

Popiołek B., Chłosta-Sikorska A., Gadocha M. (red), (2018). Dom, codzienność i święto Ceremonie i tradycje rodzinne. Studia historyczno-antropologiczne, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

Popiołek B., Chłosta-Sikorska A., Gadocha M. (red), (2018). Dom, codzienność i święto. Przestrzeń domowa – ludzie i rzeczy. Studia historyczno-antropologiczne, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

Rok B., (1991). Zagadnienie śmierci w kulturze Rzeczypospolitej czasów saskich, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Rok B., (1993). Zagadnienie śmierci w czasach nowożytnych — próba postawienia problematyki badawczej i charakterystyka źródeł. Medycyna Nowożytna: studia nad historią medycyny, 1 (1), s. 23–46.

Sioda T., Krawczyński M., Mamka i jej rola w ewolucji sposobów żywienia niemowląt. Część II, „Pediatria Polska”, 2012, t. 87, nr 2, s. 212-219.

Słaby A, (2013). Ojcostwo – relacje ojców i córek w świetle korespondencji okresu saskiego. W: Popiołek B., Chłosta-Sikorska A., Gadocha M., (red.) W kręgu rodziny epok dawnych: dzieciństwo (ss. 297-309). Warszawa DiG.

Wilczek-Karczewska M., (2011). Konflikty rodzinne na tle majątkowym w świetle wielkopolskich inwentarzy i testamentów z XVII wieku. Zarys problematyki. W: Karpiński A. (red.), Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t. 3, (ss. 149-169) Warszawa: DiG.

Wlaźlik B., (2008). Wychowanie dziewcząt w XVI i XVII w. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Seria: Pedagogika. 17, s. 199-209.

Żołądź – Strzelczyk D., (2010). Wokół ciąży, porodu i połogu w okresie staropolskim. Nowiny Lekarskie. 2, s. 98-107.

Żołądź-Strzelczyk D., (1994). Rodzina szlachecka jako środowisko wychowawcze (XVI–XVII w.) W: Jundziłł J., (red.) Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX. Materiały z konferencji naukowej Katedry Historii Wychowania – czerwiec 1993 (ss. 181-187), Bydgoszcz: Wydawnistwo Uczelniane WSP.

Żołądź-Strzelczyk D., (1998). „Jak rządzić mają rodzice córki swe”. Poglądy na wychowanie kobiet w XVI–XVIII wieku W: Jamrożek W., Żołądź-Strzelczyk D., (red.) Rola i miejsce kobiet w edukacji i kulturze, (ss. 53-63) Poznań: Wydawnictwo UAM.

Żołądź-Strzelczyk D., (2010). Polska rodzina szlachecka XVI–XVIII w. i źródła jej oddziaływań wychowawczych W: Jakubiak K., Maliszewski T., (red.) Z dziejów polskiej kultury i oświaty od średniowiecza do początków XX wieku, (ss. 383–393). Kraków: Impuls.

Chrobińska-Misztal, A. (1978). Z dziejów Siemiatycz drugiej połowy XVIII wieku: działalność reformatorska

Anny Jabłonowskiej. Białystok: Białostockie Towarzystwo Naukowe.

Ciupińska, B. i Ryś, J. (2011). Rodzina szlachecka jako miejsce wychowania i szkolenia wojskowego w okresie staropolskim. Wychowanie w Rodzinie, 1, 39-51.

Delimata-Proch, M. (2015). Ciąża, poród oraz połóg w świetle polskich ksiąg cudów i łask (od średniowiecza do XVIII w.). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 63(3), 433-449.

Gałaj-Dempniak, R. (2010). Choroba i śmierć szlachty w świetle pamiętników i utworów literackich okresu XVI-XVII wieku. W: D.K. Chojecki i E. Włodarczyk (red.), Choroba i śmierć w perspektywie społecznej w XIII-XXI wieku. Warszawa: DiG, 69-93.

Holt, M.P. (1984). Patterns of Clientèle and Economic Opportunity at Court during the Wars of Religion: The Household of François, Duke of Anjou. French Historical Studies, 13(3), 305-322.

Jakuboszczak, A. (2014). Matka – córka – siostra. O prywatności i intymności w kobiecych relacjach

w świetle korespondencji wielkopolskich rodzin szlacheckich. W: T. Kostkiewicz (red.), Publiczne, prywatne, intymne w kulturze XVIII wieku. Wrocław: Wydawnictwo UE, 147-160.

Kabacińska-Łuczak, K. (2009). Kłopoty w wychowaniu małych dzieci w świetle wybranych pamiętników osiemnastowiecznych. W: M. Cywińska (red.). Sytuacje trudne w życiu dziecka. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 121-134.

Kabacińska-Łuczak, K. (2012). Codzienność dziecięca w świetle wybranych pamiętników osiemnastowiecznych. W: E. Kula i M. Pękowska (red.), Virginibus puerisque. T. 2: Z zagadnień wychowania i opieki nad dzieckiem w XVIII-XX wieku. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, 249-266.

Kalas, R.J. (1992). Marriage, Clientage, Office Holding, and the Advancement of the Early Modern French Nobility: the Noailles Family of Limousin. The Sixteenth Century Journal, 27 (2), 365-383.

Karkucińska, W. (2000). Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676-1746). Działalność gospodarcza

i mecenat. Warszawa: Semper.

Kettering, S. (1989). Patronage and Kinship in Early Modern France. French Historical Studies, 16(2), 408-435.

Kicińska, U. (2013). Wzorzec szlachcianki w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII wieku. Warszawa: DiG.

Konarski, K. (1918). Anna Jabłonowska reformatorka życia społecznego w Polsce w XVIII w. Warszawa: Biblioteka Historyczna.

Lanza, J.M. (2008). After father’s death: Authority and conflict in the eighteenth-century French household. The History of the Family, 13, 71-84.

Liedke, M. (2008). Strategie małżeńskie magnaterii w Wielkim Księstwie Litewskim w dobie wczesnonowożytnej. Problemy badawcze. W: C. Kuklo (red.), Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze. Warszawa: DiG, 59-74.

Lubamersky, L. (1999). Women and Political Patronage in the Politics of the Polish-Lithuanian Commonwealth. The Polish Review, 44(3), 259-275.

Lubczyński, M. (2008). Małżeństwa Wielopolskich w drugiej połowie XVII wieku i ich wpływ na pozycję społeczno-majątkową rodziny. W: C. Kuklo (red.), Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze. Warszawa: DiG, 107-137.

Łukasiewicz, D. (1995). Wojna kobiet. Śmierć kobiet i dzieci w XVIII-XIX wieku. W: J. Miluska i E. Pakszys (red.), Humanistyka i płeć. T. 1: Studia kobiece z psychologii, filozofii i historii. Poznań: Wydawnictwo UAM.

Markiewicz, M. (2004). Badania mentalności na podstawie korespondencji czasów saskich. W: B. Rok i F. Wolański (red.), Staropolski ogląd świata. Materiały z konferencji, Wrocław

-24 października 2004. Prace Historyczne 36. Wrocław: Instytut Historyczny Uniwersytetu. Wrocławskiego, Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii, 181-194.

Mroczek, K. (1978). Tytulatura w korespondencji staropolskiej jako problem stosunku między nadawcą a odbiorcą. Pamiętnik Literacki, 2, 127-148.

Muszyńska, A. (2013). Zosia Sieniawska (1699-1771) w listach do ojca. Wieki Stare i Nowe, 5(10), 39-48.

Orzeł, J. (2011). Edukacja szlachcica – ideały i postulaty w staropolskim piśmiennictwie pedagogicznym. Kultura i Edukacja, 2, 60-75.

Penkała, A. (2016). Kwestie posagowe i wienne w małżeństwach szlachty województwa krakowskiego w czasach saskich. Kraków: Libron.

Pielas, J. (2001). Społeczne i majątkowe aspekty małżeństw w rodzinie zamożnej szlachty w XVII w. na przykładzie Oleśnickich herbu Dębno. W: H. Suchojad (red.), Wesela, chrzciny, pogrzeby. Kultura życia i śmierci. Warszawa: Semper, 127-136.

Popiołek, B. (1998). Na marginesie ważnych spraw, Listy kobiece epoki saskiej. W: W. Jamrożek i D. Żołądź-Strzelczyk (red.), Rola i miejsce kobiet w edukacji i kulturze polskiej. Poznań: Wydawnictwo UAM, 89-102.

Popiołek, B. (2001). „Za szczęście de mariée być liczą…” – małżeńskie dole i niedole w epoce saskiej. W: F. Leśniak (red.), Podróże po historii. Studia z dziejów kultury i polityki europejskiej ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Grzybowskiemu. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii

Pedagogicznej w Krakowie, 256-267.

Popiołek, B. (2007). Małżeńskie perypetie Sapiehów w czasach saskich. W: K. Stępnik (red.), Sapiehowie epoki Kodnia i Krasiczyna. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 405-411.

Popiołek, B. (2008a). „Przyjaciel domowy, Żona moja najmilsza…” – wizerunek kobiety w świetle staropolskich testamentów z XVII i XVIII wieku. W: I. Maciejewska i K. Stasiewicz (red.), Kobieta epok dawnych w literaturze, kulturze i społeczeństwie. Olsztyn: Littera, 282-293.

Popiołek, B. (2008b). Rodzina szlachecka w świetle testamentów z XVII i XVIII wieku. W: C. Kuklo (red.), Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze. Warszawa: DiG, 139-152.

Popiołek, B., Chłosta-Sikorska, A. i Gadocha, M. (red.). (2018a). Dom, codzienność i święto. Ceremonie i tradycje rodzinne. Studia historyczno-antropologiczne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

Popiołek, B., Chłosta-Sikorska, A. i Gadocha, M. (red.). (2018b). Dom, codzienność i święto. Przestrzeń domowa – ludzie i rzeczy. Studia historyczno-antropologiczne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

Rok, B. (1991). Zagadnienie śmierci w kulturze Rzeczypospolitej czasów saskich. Wrocław: Wydawnictwo

Uniwersytetu Wrocławskiego. Rok, B. (1993). Zagadnienie śmierci w czasach nowożytnych – próba postawienia problematyki badawczej i charakterystyka źródeł. Medycyna Nowożytna: studia nad historią medycyny,

(1), 23-46.

Sioda, T. i Krawczyński, M. (2012). Mamka i jej rola w ewolucji sposobów żywienia niemowląt. Część II. Pediatria Polska, t. 87, 2, 212-219.

Słaby, A. (2013). Ojcostwo – relacje ojców i córek w świetle korespondencji okresu saskiego. W: B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska i M. Gadocha (red.), W kręgu rodziny epok dawnych:

dzieciństwo. Warszawa: DiG, 297-309.

Wilczek-Karczewska, M. (2011). Konflikty rodzinne na tle majątkowym w świetle wielkopolskich inwentarzy i testamentów z XVII wieku. Zarys problematyki. W: A. Karpiński (red.), Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa. T. 3. Warszawa: DiG, 149-169.

Wlaźlik, B. (2008). Wychowanie dziewcząt w XVI i XVII w. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Seria: Pedagogika, 17, 199-209.

Żołądź-Strzelczyk, D. (1994). Rodzina szlachecka jako środowisko wychowawcze (XVI-XVII w.). W: J. Jundziłł (red.), Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX. Materiały z konferencji naukowej Katedry Historii Wychowania – czerwiec 1993. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP, 181-187.

Żołądź-Strzelczyk, D. (1998). „Jak rządzić mają rodzice córki swe”. Poglądy na wychowanie kobiet w XVI-XVIII wieku. W: W. Jamrożek i D. Żołądź-Strzelczyk (red.), Rola i miejsce kobiet w edukacji i kulturze. Poznań: Wydawnictwo UAM, 53-63.

Żołądź-Strzelczyk, D. (2010a). Polska rodzina szlachecka XVI-XVIII w. i źródła jej oddziaływań wychowawczych. W: K. Jakubiak i T. Maliszewski (red.), Z dziejów polskiej kultury i oświaty od średniowiecza do początków XX wieku. Kraków: Impuls, 383-393.

Żołądź-Strzelczyk, D. (2010b). Wokół ciąży, porodu i połogu w okresie staropolskim. Nowiny Lekarskie, 2, 98-107.

Opublikowane
2020-01-14
Jak cytować
Penkała-Jastrzębska, A. (2020). Macierzyństwo w świetle korespondencji Karoliny Teresy z Radziwiłłów Jabłonowskiej do matki Anny z Sanguszków Radziwiłłowej. Horyzonty Wychowania, 18(46), 69-82. https://doi.org/10.35765/HW.2019.1846.05